Claude Monet jest powszechnie znany jako jeden z twórców impresjonizmu, najbardziej mu oddany i wierny spośród wszystkich malarzy reprezentujących ten nurt w malarstwie. Od samego początku swojej drogi artystycznej, tworzył w przekonaniu, że należy zawsze słuchać swoich odczuć i przenosić je na płótno. Cała krytyka, którą musiał znosić w ciągu życia, nie mogła mu przeszkodzić w podążaniu tą raz obraną ścieżką. Monet urodził się w Paryżu 14 listopada 1840 roku, ale wszystkie jego wspomnienia z dzieciństwa i lat młodości związane są z Hawrem, gdzie jego rodzina przeniosła się w 1845 roku. Jego ojciec prowadził tam sklep z artykułami kolonialnymi.

Spadkobierca Boudina i Jongkinda

Będąc w szkole średniej oddawał się z zamiłowaniem tworzeniu karykatur swoich nauczycieli oraz miejskich notabli. Cieszyły się one pewnym powodzeniem i dzięki nim poznał normandzkiego malarza Eugene’a Boudina, który wywarł ogromny wpływ na jego dalsze losy. Boudin przekonał młodego Moneta, by ten malował z nim w plenerze (co było rzeczą niedopuszczalną w malarstwie akademickim!). Początkowo powściągliwy, Monet powie później: „To pod wpływem sztuki i niezależności tego artysty odkryłem swoje przeznaczenie”. Rodzina Moneta nie sprzeciwiała się jego chęci zostania malarzem, jednak jego poglądy, krytyka malarstwa akademickiego i odmowa uczęszczania do dobrej l’École d’Art były przyczyną ciągłych sporów w gronie rodzinnym. Ostatecznie Claude zapisał się do Akademii Suisse, gdzie poznał m.in. Pissarra i Cézanne’a.

W 1861 roku został powołany do wojska. Odbywał służbę w Algierii, gdzie zapadł na tyfus i z tej przyczyny zwolniono go z dalszej służby. Powrócił do Hawru, gdzie latem 1862 roku zaczął znów malować z Boudinem, a także zawarł znajomość z niderlandzkim malarzem Johannem Jongkindem, o którym pisał: „uzupełniając nauki, które otrzymałem od Boudina, od tego momentu stał się moim mistrzem i jemu zawdzięczam umiejętność patrzenia...". Dzięki zabiegom ciotki, Claude został zwolniony od konieczności odbycia reszty służby wojskowej. Podjął studia w słynnej l'École des Beaux-Arts de Paris, jednak zdecydowanie więcej czasu spędzał w pracowni jednego ze swoich profesorów, Szwajcara Charles’a Gleyre'a. Tam poznał i zaprzyjaźnił się z Sisley’em, Renoirem i Bazillem. W latach 60-tych ci młodzi artyści chętnie uczęszczali do Café Guerbois, miejsca gdzie często można było spotkać Emila Zolę czy Edouarda Maneta.

Salon i narodziny impresjonizmu

Historia impresjonizmu jest nierozerwalnie związana z historią Salonu.

Jedną z konsekwencji ewolucji społecznej, gospodarczej i kulturalnej XIX wieku jest fakt, iż odtąd dzieła sztuki tworzone były przez artystów niezależnych (a nie na usługach jakiegoś księcia czy organizacji). W takiej sytuacji znalezienie możliwości wystawiania okazywało się często bardzo trudne. Wzmocniła się rola marszandów i ich galerii, jednak we Francji najważniejszą możliwością zaprezentowania swoich dzieł był „Salon Paryski” (Le Salon de Paris). Od 1863 Salon organizowany był corocznie, a jury, składające się z członków l’Académie des Beaux-Arts oraz nagrodzonych z lat poprzednich, wybierało dzieła, które miały być wystawione. W samym tylko roku 1863, 4000 dzieł zostało odrzuconych na 5000 zgłoszonych do konkursu przez 3000 artystów. Doprowadziło to do powstania w 1863 r. „Salonu Odrzuconych” (Le Salon de Refusés). Dla Moneta i jego przyjaciół, Renoira, Bazille’a, Sisley’a..., lata pomiędzy Salonem Odrzuconych, a wojną 1870 roku upłynęły pod znakiem poszukiwań swojej osobowości artystycznej, lecz także szybkich i gwałtownych wzlotów i upadków. Wszyscy, za wyjątkiem Cézanne’a, debiutują w Salonie (Monet w roku 1865), by następnie otrzymywać ciągłe odmowy.

W całym tym okresie młodzi malarze wzmacniali relacje istniejące między sobą, koncentrując się wspólnie na szukaniu inspiracji i nowych tematów do swoich obrazów. Pomijając tych, których sytuacja finansowa była stabilna (Degas, Caillebotte, Bazille), poznali smak gorzkiej biedy. Dotknęło to również Moneta, którego finansowo wspierał Bazille. Malowali zazwyczaj w plenerze, w okolicach Paryża lub na wybrzeżu Normandii, gdzie doświadczali najintensywniej fenomenów optycznych światła i koloru, zjawisk, które tak bardzo ich fascynowały. Ważnym momentem w rozwoju artystycznym Moneta, było namalowanie w 1869 roku, wspólnie z Renoirem, serii obrazów w La Grenouillere. Było to bardzo popularne wśród Paryżan miejsce spędzania wolnego czasu i spotkań ze znajomymi, z kąpieliskiem, łódkami i pływającą restauracją. Płótna, które pokrywali szybkimi i energicznymi muśnięciami pędzla oddawały hałaśliwą, wirującą żywotność tego miejsca. Były to pierwsze zwiastuny powstania nowego stylu artystycznego zdominowanego przez wrażenie (fr. l’impressoin), co pięć lat później zostanie nazwane impresjonizmem (fr. l’ impressionnisme).

Radość życia pomimo biedy

W 1870 roku Monet poślubia swoją modelkę Camille Doncieux. Ich pierwszy syn. Jean, urodził się jeszcze w 1867 roku, natomiast drugi, Michel, w roku 1878. Żona pozowała do licznych dzieł Moneta: „Kobieta z parasolką”, „Kobiety w ogrodzie”, „Japonka” i wielu innych.

Podczas wojny francusko-pruskiej (1870-1871) oraz wydarzeń, które nastąpiły później (Komuna Paryska, 1871) Monet przebywał w Londynie, gdzie został przedstawiony Paulowi Durand- Ruel, ważnemu marszandowi, który bardzo przyczyni się do rozpowszechniania dzieł impresjonistów. W 1874 roku, w atmosferze coraz bardziej nieprzychylnej ze strony środowisk akademickich, Monet wraz z przyjaciółmi zakłada stowarzyszenie artystów niezależnych. Pierwszą wystawę zorganizowano w salonie słynnego fotografa Nadara. Zaprezentowany tam obraz Moneta „Impresja. Wschód słońca” (fr. "Impression. Soleil levant"), przedstawiający port w Hawrze, spowodował nadanie nazwy nowemu kierunkowi w malarstwie. Początkowo impresjoniści to grupka młodych malarzy, wszyscy w wieku 30-40 lat, którzy podzielali nową koncepcję postrzegania natury i sztuki. Według nich, czynności malarskie i dzieło sztuki, które jest tego rezultatem, powinny stanowić przede wszystkim przyjemność, zarówno dla malarza, jak i dla odbiorcy. W tej nowej idei sztuki dla sztuki, prawda przedstawiona na obrazie jest względna, ponieważ zależy od malarza, który ja stworzył i od widza, który ją ogląda. Jest słuszna tylko w danym momencie i we właściwych warunkach, co podkreśla znaczenie szybkiego wykonania, bliskiego szkicowi. Zgodnie z tymi zasadami poszukiwania impresjonistów nad światłem i kolorem pozwoliły im odkryć nowe metody malarskie. Zestawienie na płótnie plam czystego koloru polega na „zmieszaniu optycznym” (fr. "mélange optique") tylko w oku widza.

Nadchodzące lata stanowią zwrot w rozwoju nurtu impresjonistycznego. Wprawdzie dochody były jeszcze mizerne, ale powoli zaczynał się kształtować krąg zwolenników nowej sztuki. Monet uczestniczył jeszcze w 5 wystawach grupy, w 1874, 1876, 1877, 1879 i 1882 roku. W tych latach powstały takie jego dzieła, jak: „Dworzec Saint-Lazare”, czy „Ulica Saint-Denis w czasie święta narodowego”. Jednak jego obrazy znajdywały niewielu nabywców. Rozpaczliwie biedny, szukał ciągle miejsca gdzie mógłby zamieszkać, a gdzie życie byłoby tańsze. Dlatego opuszcza Paryż i przenosi się do Argenteuil (1873-1875), następnie do Vétheuil (1879-1881), Poissy (1882-1883), by ostatecznie zamieszkać w posiadłości w Giverny (od 1883).

Najszczęśliwsze dni

Pod koniec lat 80-tych dzieła Moneta zaczynają przyciągać uwagę publiczności i krytyków. Rozgłos i renoma przynosi mu komfort finansowy, a nawet bogactwo. Od 1883 roku Monet mieszka w Giverny ze swoimi dwoma synami, Alice Hoschedé i jej szóstką dzieci. Alice była żoną bogatego przedsiębiorcy i kolekcjonera dzieł impresjonistów Ernesta Hoschedé. Zastępowała matkę dzieciom Camili i Moneta, jednak wspólne, rodzinne życie malarza i małżonki jego mecenasa i dobroczyńcy wywoływało oburzenie i kpiny. W 1891 roku Monet mógł w końcu zakupić wynajmowaną wcześniej posiadłość w Giverny, a w 1892 roku poślubił Alice, po śmierci jej męża.  W tym okresie uwaga Moneta skupiona jest na malowaniu serii pejzaży: „Skały w Belle-Ile”, „Topole” i inne. Światło jest zawsze „główna postacią” w obrazach Moneta. Dlatego pragnie uchwycić jego zmieniające się efekty, mając w zwyczaju tworzenie w różnych porach dnia i warunkach pogodowych.

W 1890 roku zaczyna malować serię stogów siana, którą kontynuuje przez 2 lata. Monet maluje w czasie pogody słonecznej i gdy jest pochmurno, podczas mgły i gdy na polach zalega śnieg. Efektem tych prac są np.: „Stogi siana (pokryte śniegiem, ranek)”, „Stogi siana (koniec lata)”, „Stogi siana (podczas zachodu słońca w pobliżu Giverny)”. Słynną serię poświęconą widokom katedry w Rouen w różnych warunkach świetlnych Monet tworzył z okna pokoju na 2 piętrze budynku stojącego naprzeciw niej. Powstało 18 obrazów jej fasady. Zmieniając płótna ze względu na rodzaj światła, Claude spędza tu wiele godzin dziennie, od wczesnego ranka, kiedy fasada pokryta jest niebieskim cieniem mgły, aż do popołudnia, kiedy słońce znika za budynkami, przekształcając kamienną świątynię w dziwną, pomarańczowo-niebieską fabrykę. („Katedra w Rouen o świcie”, „Katedra w Rouen w pełnym słońcu” i wiele innych).

Ostatnie dzieła w Giverny

Monet mieszka od 1883 roku, aż do śmierci w 1926 roku, więc ponad czterdzieści lat, w swojej posiadłości w Giverny, gdzie krok po kroku, przekształca ogród w dekoracyjny kompleks. Usuwa chwasty, kopie, sieje trawnik, uprawia ozdobne drzewa, tworzy rabatki z najróżniejszych kwiatów. Uprawia też przydomowy ogródek warzywny. To co początkowo było zwykłym sadem, staje się, z pomocą całej rodziny, ogrodem historycznym. Jest to cierpliwa praca, której Monet oddaje się z miłością. Nawet kiedy obowiązki stają się zbyt duże by mógł im sam podołać, nadzoruje ciągle swoja ekipę ogrodników. Monet kupuje nasiona i rośliny gdziekolwiek tylko się udaje, często wymienia się także z innymi ogrodnikami. W 1893 roku Monet zaczyna urządzać swój słynny „ogród wodny”, w którym znajduje się staw z nenufarami (gatunek lilii wodnych). W 1899 roku maluje po raz pierwszy studium tego tematu. Nenufary stają się głównym motywem jego ostatnich dzieł: „Nenufary”, „Japoński Mostek” i inne. Monet przekazał Państwu czternaście ogromnych płócien przedstawiających nenufary. Zostały one umieszczone w 1927 roku, niedługo po śmierci malarza, w dwóch owalnych salach Muzeum Oranżerii w Ogrodach des Tuileries w Paryżu.

W 1908 roku, w wieku 68 lat, Monet zachorował na zaćmę obu oczu i zaczął tracić wzrok. Mówił: „Widzę wszystko, jakbym patrzył przez mgłę.”. W 1923 roku, prawie już ślepy, przeszedł operację oka. Jego wzrok się poprawił i zaczął znowu malować (przestał tworzyć dopiero na kilka miesięcy przed śmiercią). Cierpiał jednak na raka płuc i zmarł 5 grudnia 1926 roku. Został pochowany w grobowcu rodzinnym w Giverny, w obecności swojego przyjaciela Georges’a Clemenceau. Monet pozostawił po sobie znaczny dorobek artystyczny, zarówno pod względem ilości obrazów (ponad 2000 dzieł), jak i swoich poszukiwań w duchu impresjonizmu, nurtu, którego był najbardziej typowym przedstawicielem. Jednakże „ojciec impresjonizmu” zaskakująco wyraził swój pogląd na ten temat krótko przed śmiercią: „Zawsze miałem wstręt do wszelkiego typu teorii… Moja jedyna zasługą jest fakt, że malowałem tylko to co jest w naturze, szukając możliwości przedstawienia moich wrażeń i odczuć na płótnie. Jest mi niezwykle przykro, że z mojej przyczyny nadano nazwę grupie, której większość nie miała nic wspólnego z impresjonizmem.”

Opracowanie: Agnieszka Ziemiańska, Krzysztof Piszczek

Claude Monet - GALERIA